UrbanPro
true

Learn Flute from the Best Tutors

  • Affordable fees
  • 1-1 or Group class
  • Flexible Timings
  • Verified Tutors

Search in

How to learn Bansuri

Amit .
12/06/2020 0 0

बांसुरी को समझने से पहले भारतीय शास्त्रीय संगीत के बारे में जानना आवश्यक है। 

भारतीय संगीत आधारित है स्वरों और ताल के अनुशासित प्रयोग पर। सात स्वरों के समुह को सप्तक कहा जाता है। भारतीय संगीत सप्तक के सात स्वर हैं-

सा(षडज), रे(ऋषभ), ग(गंधार), म(मध्यम), प(पंचम), ध(धैवत), नि(निषाद) 

अर्थात

सा, रे, ग, म, प ध, नि

सा और प को अचल स्वर माना जाता है। जबकि अन्य स्वरों के और भी रूप हो सकते हैं। जैसे 'रे' को 'कोमल रे' के रूप में गाया जा सकता है जो कि शुद्ध रे से अलग है। इसी तरह 'ग', 'ध' और 'नि' के भी कोमल रूप होते हैं। इसी तरह'शुद्ध म' को 'तीव्र म' के रूप में अलग तरीके से गाया जाता है। 

गायक या वादक गाते या बजाते समय मूलत: जिस स्वर सप्तक का प्रयोग करता है उसे मध्य सप्तक कहते हैं। ठीक वही स्वर सप्तक, जब नीचे से गाया जाये तो उसे मंद्र, और ऊपर से गाया जाये तो तार सप्तक कह्ते हैं। मन्द्र स्वरों के नीचे एक बिन्दी लगा कर उन्हें मन्द्र बताया जाता है। और तार सप्तक के स्वरों को, ऊपर एक बिंदी लगा कर उन्हें तार सप्तक के रूप में दिखाया जाता है। इसी तरह अति मंद्र और अतितार सप्तक में भी स्वरों को गाया-बजाया जा सकता है।

 

बांसुरी पर आपकी उंगलिया जल्दी चलें इसके लिए अलंकार का अभ्यास बहुत जरुरी होता है। आइये जानते है अलंकार क्या होते है। 

 
अलंकार का अर्थ है सजाना  या अलंकरण। भारतीय शास्त्रीय संगीत के संदर्भ में, अलंकार का अनुप्रयोग अनिवार्य रूप से शैली की अंतर्निहित सुंदरता को सुशोभित या बढ़ाने के लिए है।
 
संगीत के नये विद्यार्थी को सबसे पहले शुद्ध स्वर सप्तक के सातों स्वरों के विभिन्न प्रयोग के द्वारा आवाज़ साधने को कहा जाता है। इन को स्वर अलंकार कहते हैं।




 सा रे ग म प ध नि सां (आरोह)
सां नि ध प म ग रे सा (अवरोह)

(यहाँ आखिरी का सा तार सप्तक का है अत: इस सा के ऊपर बिंदी लगाई गयी है)

इस तरह जब स्वरों को नीचे से ऊपर सप्तक में गाया जाता है उसे आरोह कहते हैं। और ऊपर से नीचे गाते वक्त स्वरों को अवरोह में गाया जाना कहते हैं। 

इस अलंकार को पहले शुरू में 100 बार अभ्यास करना चाहिए और इससे पहले कि आप कोई सत्र शुरू करें, इसका उपयोग वार्म अप के लिए किया जा सकता है।





2
आ:
सा रे सा रे सा रे सा  4 (दोहराने 4 बार या अधिक के लिए अगर ठीक से नहीं आ रहा है)
रे गा रे गा रे गा रे x 4
गा मा गा मा गा गा x 4
मा पा मा पा मा पा मा x 10
पा धा पा धा पा धा x 4


Av:
सा  नी सा नी सा नी सा 4 4
नी धा न ध न ध न x 4
धा धा धा धा धा x 4
पा मा पा मा पा मा पा x 10
मा गा मा गा मा गा x 4
गा रे गा रे गा रे गा x 4
री सा रे सा रे सा रे x  4
सा नी सा नी सा नि सा x 4





सासा रेरे गग मम पप धध निनि सांसां । 
सांसां निनि धध पप मम गग रेरे सासा।
सारेग, रेगम, गमप, मपध, पधनि, धनिसां। 
सांनिध, निधप, धपम, पमग, मगरे, गरेसा।

सारे, रेग, गम, मप, पध, धनि, निसां। 
सांनि, निध, धप, पम, मग, गरे, रेसा।

सारेगमप, रेगमपध, गमपधनि, मपधनिसां। 
सांनिधपम, निधपमग, धपमगरे पमगरेसा।

सारेसारेग, रेगरेगम, गमगमप, मपमपध, पधपधनि, धनिधनिसां। 
सांनिसांनिध, निधनिधप, धपधपम, पमपमग, मगमगरे, गरेगरेसा।

सारेगसारेगसारेसागरेसा, रेगमरेगमरेगरेमगरे, गमपगमपगमगपमग, मपधमपधमपमधपम, पधनिपधनिपधपनिधप, धनिसांधनिसांधनिधसांनिध, निसांरेनिसांरेनिसांनिरेंसांनि, सांरेंगंसांरेंगंसांरेंसांगंरेंसां। 

सांरेंगंसांरेंगंसांरेंसांगंरेंसां, निसांरेनिसांरेनिसांनिरेंसांनि,धनिसांधनिसांधनिधसांनिध, पधनिपधनिपधपनिधप, मपधमपधमपमधपम, गमपगमपगमगपमग, रेगमरेगमरेगरेमगरे, सारेगसारेगसारेसागरेसा।


आ: (नि सा रे सा) x4,
(सा रे गा रे) x4,
(रे गा मा गा) x4,
(गा मा पा मा) x4,
(मा पा दे पा) x4,
(पा धा नी धा) x4,
(धा नी सा नी) x4,
(नी सा रे  सा) x4।

Av: (रे  सा नी सा) x4,
(एसए नी दे नी) x4,
(नी धा पा धा) x4,
(धा पा मा पा) x4,
(पा मा गा मा) x4,
(मा गा रे गा) x4,
(गा रे सा रे) x4,
(रे सा नि सा  x4








आः (नी सा रे गा रे सा) x4,
(सा रे गा मा गा रे) x4,
(रे गा मा पा मा गा) x4,
(गा मा पा दे पा मा) x4,
(मा पा दे नी दे पा) x4,
(पा धा नी सा नी धा) x4,
(धा नी सा रे रे नी) x4,
(नि सा रे ग रे सा) x4।

अव: (रे  सा नी दे नी सा) x4,
 (सा नी धा पा धा  नी) x4,
 (नी दे पा मा पा धा) x4,
 (धा मा गा मा पा) x4,
(पा मा गा रे गा मा) x4,
 (मा गा रे सा रे गा) x4,
(गा रे सा नी सा रे) x4,
(रे सा नि धा नि  सा) x4

0 Dislike
Follow 1

Please Enter a comment

Submit

Other Lessons for You

Writing a 4 bar Melody for Beginners
Follow these steps to write a melody 1. Choose a key signature and a time signature 2. Start by writing a phrase for at least two bar 3. Use the same pattern but write on a different register. 4. Voila! You got a 4 bar melody.

Flute teacher
If anybody want to learn Flute... Contect me on this num.. 8460531554.

Understanding Tala For Vocal Music
Tap your palms together and say the syllables repeatedly: you get a beat of 4 cycles. 'ta-ka-di-mi' one tap for each 'taka', keep saying these repeatedly, with all of the vowels being short and each of...
B

BRAHMA MURARE (LINGASHTAKAM) - RAGAM: SIVARANJANI - THALAM: ADHI
ARO: S R2 G1 P D2 S AVA: S D2 P G1 R2 S * indicates lower octave. Stanza 1 (Same for Stanza 2,4,5,7,8) brahmamurāri surārchita liṅgaṃ S, RG G, GR G, GR G, RS nirmalabhāsita śobhita liṅgam...

Understanding tala
Simplest way to understand the tala system in Carnatic music - this will be useful whatever system you are trying to learn, even Western or Arabian, or Jazz music. Just start tapping your palms - to the...
B
X

Looking for Flute Classes?

The best tutors for Flute Classes are on UrbanPro

  • Select the best Tutor
  • Book & Attend a Free Demo
  • Pay and start Learning

Learn Flute with the Best Tutors

The best Tutors for Flute Classes are on UrbanPro

This website uses cookies

We use cookies to improve user experience. Choose what cookies you allow us to use. You can read more about our Cookie Policy in our Privacy Policy

Accept All
Decline All

UrbanPro.com is India's largest network of most trusted tutors and institutes. Over 55 lakh students rely on UrbanPro.com, to fulfill their learning requirements across 1,000+ categories. Using UrbanPro.com, parents, and students can compare multiple Tutors and Institutes and choose the one that best suits their requirements. More than 7.5 lakh verified Tutors and Institutes are helping millions of students every day and growing their tutoring business on UrbanPro.com. Whether you are looking for a tutor to learn mathematics, a German language trainer to brush up your German language skills or an institute to upgrade your IT skills, we have got the best selection of Tutors and Training Institutes for you. Read more